Wczasy

Zamek w Malborku

11 June 2012r.

Na Starym Mieście w Malborku odbudowano gotycki kościół Sw. Jana, ratusz, który oddano na siedzibę Domu Kultury oraz baszty obronne. Z całego obszaru starówki usunięto całkowicie gruzy dla zrobienia miejsca pod budowę osiedla mieszkaniowego. Rozwija się również życie gospodarcze miasta: odbudowano i rozbudowano zakłady przemysłowe, a przede wszystkim wielką cukrownię, powstała fabryka wentylatorów i wielka mleczarnia, rozwinął się handel, szkolnictwo, rękodzieło itp. Wzniesiono most kołowy i kolejowy. Z dworca kolejowego do zamku ul. Dworcową, Kościuszki i Nowotki. Z ul. Nowotki należy skręcić koło małego domku w prawo na wzgórek, będący resztką fortyfikacji szwedzkich z 1656—60 r. Leżący tu wielki głaz granitowy pochodzi ze wsi Chojnik, pow. Morąg. Zach. część nasypu jest doskonałym punktem widokowym na zamek. Widać stąd wyraźnie, że zamek składa się z trzech odrębnych członów. Najdalej na pd. wysuwa się granicząca ze Starym Miastem najstarsza część fortecy, dawna siedziba komtura, nosząca od XVI w. nazwę Wysokiego (albo Górnego) Zamku. W jego pn.-wsch. narożu znajdowało się prezbiterium zamkowego kościoła, zniszczone wraz z 44,5 m wysoką wieżą. Obecnie kościół w odbudowie. Na pn. od wymienionej budowli, oddzielony od niej potężną Kleszą Wieżą wznosi się trzyskrzydłowy Zamek Średni. We widocznym wsch. skrzydle mieściły się niegdyś komnaty gościnne. Po wsch. i zach. stronie Średniego Zamku, a głównie na pn. od niego rozciąga się przedzamcze, na którym za czasów krzyżackich prócz kościółka Sw. Wawrzyńca z ok. 1358 r. znajdowały się różne budynki gospodarcze oraz koszary dla knechtów i niezmiernie licznej służby zakonnej, a także ogromna, do dziś zachowana zbrojownia, wielkie stajnie na konie i bydło, szopy na drzewo, 4-piętrowy spichrz koło Nogatu i wiele innych pomieszczeń. Za polskich czasów na przedzamczu stały domki załogi, spichrze i zbrojownię wykorzystywano do tych samych celów, czynna była rzeźnia, browar, mennica, prochownie w krzyżackich stajniach, młyn prochowy, domy mieszkalne niższych dowódców oraz dworek podstarościego i szereg budynków gospodarczych. Od poł. XVII w. przedzamcze zamienia się powoli w osiedle rzemieślników, kramarzy, którym miasto nie pozwalało zamieszkać na swoim terenie. Z czasem podzamcze zamienia' się pod opieką starostów w konkurującą z miastem osadę, liczącą w 1738 r. 238 rzemieślników, podczas gdy w mieście jest ich tylko ok. 120. Ludność przedzamcza to głównie Polacy. Zamek malborski otoczony był w średniowieczu przez cztery linie fortyfikacyjne, których znaczne pozostałości zobaczyć można podczas zwiedzania. Najbardziej na zewnątrz, tuż koło płynącego u podnóża pagórka widokowego Kanału Juranda, ciągną się przed przedzamczem, usypane w 1413 r. a uzupełnione murem obronnym i szeregiem półokrągłych baszt (1447—48) fortyfikacje, będące ostatnim dziełem budowlanym Krzyżaków w Malborku. Nieco głębiej obiega wszystkie trzy człony zamku potężny pierścień murów, baszt i bram fortecznych." Zbudowano go w 1 poł. XIV w. i połączono w jeden system obronny z murami otaczającymi miasto. Z umocnień tych pozostały jeszcze znaczne fragmenty murów i baszt zarówno wokół zamku jak i na Starym Mieście. Prócz wymienionych istniał jeszcze mur otaczający zamki Średni i Wysoki i wreszcie najstarszy pierścień obronny wokół siedziby komtura Wysokiego Zamku. Istniejące obecnie mury wokół wymienionych budowli pochodzą z XIX w. i posiadają jedynie pierwotne fundamenty i niewielkie fragmenty przyziemne. Na przedzamczu, do którego dojście ul. Nowotki i następnie Hibnera, zachowała się wielka krzyżacka zbrojownia po wsch. stronie placu obok Domu Wycieczkowego PTTK. Dalej ku pn. znajduje się ruina ludwisarni (1417 r.). Po przeciwnej stronie przedzamcza od strony Nogatu wznosi się k o ś - ciołek Sw. Wawrzyńca z 1358 r. W pn.-zach. narożniku przedzamcza widnieje okrągła, 28,8 m wysoka Wieża Maślankowa. Średni Zamek. Wejście na Średni Zamek znajduje się w jego pn. skrzydle. Po minięciu drewnianego pomostu nad fosą zamkową i przejścia braimnego, zamykanego broną oraz kilku parami dębowych, mocno okutych skrzydeł drzwiowych, stajemy na dużym dziedzińcu o kształcie nieregularnego czworoboku. Jest to teren XIII-wiecznego przedzamcza, na którym w ciągu XIV w. wzniesiono trzyskrzydłowy gmach. Po stronie pd. zbudowali jezuici w XVII w. gmach kolegium, rozebrany za czasów pruskich. Obecnie z tej strony widać jedynie niski murek, spoza którego wyłania się potężna i surowa ściana pn. skrzydła Wysokiego Zamku. Skrzydło wschodnie, mieszczące za czasów krzyżackich izby gościnne, było za polskich czasów przez pewien czas siedzibą podskarbiego ziem pruskich. Tu podobno urzędowała powołana przez Zygmunta Augusta Komisja Morska. Skrzydło to zbudowano ok. poł. XIV w. Obecny wygląd pochodzi z odbudowy w 1. 1897—1900. Od pd. zamyka budowlę mała kapliczka Św. Bartłomieja. Skrzydło zachodnie składało się z okazałego pałacu w. mistrza położonego od strony Wysokiego Zamku, a dalej wielkiego refektarza oraz przytykającej doń kuchni i izby kucharza. W pałacu w. mistrza urządzono po wypędzeniu Krzyżaków rezydencję dla królów polskich, refektarz uzyskał za polskich czasów miano Sali Królewskiej. PLAN ORIENTACYJNY ZAMKU MALBORSKIEGO I STAREGO MIASTA STAN OBECNY 1. Głaz narzutowy 2. Punkt obserwacyjny 3. Ruiny Nowej Bramy 4. Główna Brama 5. Zbrojownia 6. Linia obronna z XV w. 7. Linia obronna z 1 poł. XIV w 8. Wieża Maślankowa 9. Ludwisarnia 10. Domek z zabytkowym przedsionkiem 11. Dom Wycieczkowy PTTK 12. Wejście do Średniego Zamku 13. Kościół Sw. Wawrzyńca 14. Dziedziniec Średniego Zamku 15. Dziedziniec Wysokiego Zamku 16. Zabytkowy Młyn 17. Resztki Wróblej Wieży 18. Brama Mostowa 19. Brama Sw. Mikołaja 20. Gdanisko 21. Kościół Sw. Jana 22. Szkoła Łacińska 23. Ratusz 24. Brama Garncarska 2b. Mury staromiej skie 26. Brama Mariacka 27. Zrekonstruowana baszta miejska z XV w. 28. Ruiny Dolnego Młyna Plan oprać, na podstawie pracy F. Mamuszki ,,Malbork i zamek malborski". Gdynia 1957. Pałac w. mistrza wzniesiono w XIV w., przy wykorzystaniu jakiegoś wcześniejszego budynku. Refektarz, będący największą salą zamku (30X15 m) zbudowany został prawdopodobnie w 1. 1318—24. Jego zachowane pierwotne wnętrze z wspaniałym, wspartym na trzech smukłych kolumnach sklepieniem zaliczyć można do najcenniejszych zabytków architektury w Europie. Dorównuje mu, a może nawet przewyższa pięknem słynny refektarz letni (1393 r.) mieszczący się na piętrze pałacu w. mistrza, od strony Nogatu. Pod całym skrzydłem zach. znajdują się ogromne, w niektórych odcinkach dwukon-dygnacjowe piwnice. Skrzydło północne. We wschodniej jego części mieściły się komnaty w. k o m t u r a, a później skarbiec i kancelaria polskiego starosty. W 1. 1737—44 przerobiono tę część budynku na mieszkanie starościńskie, które po rozbiorach zajmowali aż do 1900 r. urzędnicy pruscy. Zachodnia część opisywanego skrzydła mieściła w średniowieczu i n f i r m e r i ę (szpital i schronisko starców), kaplicę i w przyziemiu łaźnię. Od strony przedzamcza infrmeria przyozdobiona została wspaniałym, zdobnym wnękami gotyckim szczytem. Zachowały się fragmenty XIV-wiecznych mas-werków w środkowej części szczytu. Na dziedzińcu zamkowym zwracają uwagę trzy małe, pseudogotyckie budyneczki przed wielkim refektarzem. Pierwszy od pd. pełnił rolę wartowni, środkowy jest domkiem studziennym, a następny stoi na miejscu łaźni. Wysoki Zamek leży o 7,8 m wyżej niż brama wejściowa Średniego Zamku i jest najstarszą budowlą zespołu, wzniesioną pod koniec XIII w. a rozbudowaną w 1 poł. XIV w. Obecne pseudogotyckie kształty nadano mu w czasie odbudowy prowadzonej w 1. 1882—96. Z pierwszego okresu budowy pozostały jedynie ściany znacznie jednak zniszczone przeróbkami na magazyn i w czasie odbudowy uzupełniane wstawkami muru. Pozostały oryginalne piwnice i niektóre pomieszczenia parteru. Wszystkie natomiast dachy, większość wystroju plastycznego, krużganki, sklepienia górnych kondygnacji pochodzą z końca XIX w. Gmach wzniesiony jest na planie prostokąta o wymiarach 51,6X60,7 m w obwodzie zewnętrznym. Całość jest przykładem typowego budownictwa krzyżackiego, którego twórcy, dążąc do zachowania klasztornego charakteru gmachu, stworzyli równocześnie potężną fortecę wojenną. Stąd wewnątrz znajdują się takie pomieszczenia jak kaplice, refektarze, cele mieszkalne, krużganki, a równocześnie budowla otoczona jest murami obronnymi i głęboką fosą oraz wyposażona w ganki obronne, wieże, grube mury, blanki itp. Wejście na teren zamku prowadzi przez most zwodzony w pn.-zach. części dziedzińca. Ze zwodzonego mostu otwiera się widok na pd. fasadę pałacu w. mistrza, ciągi zrekonstruowanych murów obronnych od strony Nogatu, głęboką fosę, która za czasów polskich służyła jako więzienie (pod gołym niebem) poddanych starościńskich. Od wsch. zamyka fosę kwadratowa Klesza Wieża. Z mostu wchodzi się na mały dziedzińczyk przed głównym portalem Wysokiego Zamku pochodzącym z pierwszego okresu budowy, tj. ok. 1280 r. Portal wykonany jest z granitowych bloków, obwiedzionych u góry ornamentem z palonej gliny. Ukośne przejście pod budynkiem prowadzi na dziedziniec o wymiarach 32,8X27 m, otoczony wieńcem krużganków. Na środku dziedzińca znajduje się 18 m głęboka studnia. Z dziedzińczyka przed portalem furtka po lewej stronie otwiera się na pn. taras, gdzie u podnóża Kleszej Wieży stoi w otoczeniu zieleni domek dzwonnika. Obok znajduje się cenny portal północny kaplicy Sw. Anny z 1331—44. Na tarasie zachodnim umieszczono resztki drewnianej konstrukcji, która uchodzi za szubienicę z czasów krzyżackich. Z tego tarasu wchodzi się do zabytkowego młyna i kaszarni, przeniesionych tu w 1913 r. z żuławskiej wsi Kościeleczki. Parter. W pn. skrzydle, tuż koło wejścia na dziedziniec zachowała się w pierwotnym stanie cela więzienna o nazwie "Witold", miejsce uwięzienia w 1361 r. księcia Kiejstuta. PLAN ORIENTACYJNY I PIĘTRA WYSOKIEGO ZAMKU 1. Portal Wysokiego Zamku 2. Domek klucznika 3. Domek dzwonnika 4. Klesza Wieża 5. Portal p,n. kaplicy Sw. Anny 6. Schody na główne piętro 7. Krużganki 8. Kapitularz 9. Mieszkania dostojników 10. Korytarz do gdaniska 11. Sypialnie 12. Złota Brama 13. Kościół zamkowy 14. Cmentarz rycerzy zakonnych 15. Studnia 16. Drewniane schody Plan oprać, na podstawie pracy F. Mamuszki ,,Malbork i zamek mai-borski". Gdynia 1957. Dalej ku wsch. znajduje się zrujnowana w 1945 r. XIII-wieczna sala i kaplica Sw. Anny. W skrzydle zach. mieści się wielka kuchnia i kilka mniejszych pomieszczeń. Po stronie wsch. i pd. widać wejścia do ogromnych piwnic, pomieszczeń gospodarczych i mieszkalnych. Z niższej kondygnacji piwnicznej prowadzą schody do położonej w pd.-zach. narożniku gmachu izby tortur, zwanej za polskich czasów "męczennicą". Główne piętro. Szerokie schody w pn.-zach. narożniku dziedzińca prowadzą na pierwsze piętro. Tu w pn. skrzydle mieści się kapitularz rozbudowany ze starszego w 1310 r., obecny stan po rekonstrukcji w 1888 r. Zachował się jedynie oryginalny portal wejściowy, niektóre wsporniki i służki na ścianach oraz maswerki w oknach od strony dziedzińca. Malowidła z końca XIX w., podobnie jak siedzenia i boazerie pseudogo-: tyckie. W posadzce widać otwory, pozostałość z średniowiecznego urządzenia do ogrzewania sali. Następne wejście z pn. krużganku prowadzi do dawnego karceru, mieszczącego się w grubości muru oddzielającego kapitularz od (zburzonego w 1945 r.) kościoła zamkowego. Do tego ostatniego prowadził zachowany szczęśliwie, niezwykle cenny portal z końca XIII w., znany od 1417 r. pod nazwą "Złotej Bramy". Jest najstarszym dziełem gotyckiej plastyki pomorskiej i należy do nielicznych zabytków tego rodzaju w Polsce. Formą i bogactwem plastyki przypomina on słynne portale kościołów zach. Europy. .W zach. skrzydle znajduje się kilka celek sklepionych. W pierwszej od schodów mieścił się ok. 1400 r. skarbiec Zakonu. Portal w pd.-zach. narożniku otwiera wejście na ok. 60 m długi korytarz, który kończy się we wnętrzu potężnej wieży ustępowej tzw. "gdaniska". Wieża pełniła również funkcje obronne. Pod wieżą znajdowała się fosa z bieżącą wodą. W pozostałych skrzydłach mieściły się sypialnie konwentu, a za polskich czasów magazyny lub (we wsch. partii) mieszkania żaków, grajków i śpiewaków. Drugie piętro. Na piętro prowadzi wąskie strome przejście w pd. skrzydle lub kręcone, drewniane schody w pd.-wsch. narożniku krużganków 1 piętra. W pd. skrzydle znajdują się 2 duże sale, niegdyś refektarze konwentu, za polskich czasów magazyny. W trzech pozostałych skrzydłach mieściły się spichrze. Nad drugim piętrem występują jedynie rozległe, niskie pomieszczenia, a dokoła gmachu od zewnątrz i od strony dziedzińca biegną obronne ganki, do których prowadzi kilka przejść z niższych kondygnacji. Z ganków roztacza się ciekawy widok na miasto, Nogat i okolicę Malborka. Z zamku najlepiej dojść na teren Starego Miasta tarasem biegnącym wzdłuż Nogatu. Po drodze można obejrzeć monumentalne i pięknie ukształtowane fasady zachodnie pałacu w. mistrza i Wysokiego Zamku, a także XIV-wiecznej Bramy Mostowej oraz ustawionej w poprzek tarasu, zrekonstruowanej Bramy Sw. Mikołaja, zwanej również Kazimierzową. Dalej mija się gdanisko, ruiny Wróblej Baszty i dochodzi do gotyckiego kościoła S w. Jana, leżącego w pn.-zach. narożniku Starego Miasta. Kościół wzniesiono w 2 poł. XV w. na fundamentach pierwotnej świątyni, zniszczonej podczas walk w 1. 1457—60. We wnętrzu kościoła, który jest niską, trójnawową halą znajduje się bogate wyposażenie renesansowe, barokowe i pseudogotyckie. Prócz kościoła ocalał na Starym Mieście piękny gotycki ratusz z 1380 r., duże partie murów obronnych z XIV w. po wsch. stronie miasta oraz dwie bramy — Garncarska w pobliżu ratusza i Mariacka przy pd. krańcu wydłużonego rynku. Idąc od niej w kierunku pd. ul. Roli Żymierskiego dochodzi się po kilkuset krokach do poewangelickiego, barokowego kościoła Sw. Jerzego z 1712 r. Zachowało się w nim wyposażenie z XVII i XVIII w. Nieco dalej, obok opuszczonego cmentarza przy tej samej ulicy stoi duży murowany budynek (nr 68) mieszkalny o formach renesansowych. Pierwotnie był to budynek ryglowy, zapewne z pocz. XVI w., obudowany w następnym stuleciu cegłą. Mieścił się w nim szpital-przytułek ubogich. Prócz wymienionych zabytków zachowały się w nowszej części miasta nad Młynówką Malborską przy ul. Dzierżyńskiego 4 i 34 gotyckie m ł y n y z czasów krzyżackich, później przebudowane. 34 km Sztum (m. pow., 5500 mieszk., połącz, kol. z Malborkiem — 14 km, przez Kwidzyn (24 km) z Toruniem — 124 km, połącz, aut. z Malborkiem — 16 km, z Dzierzgoniem — 34 km, przez Trzciano (23 km) z Kwidzynem — 43 km, przez Ryjewo (17 km) z Kwidzynem — 37 km, przez Białą Górę (9 km) i Korzeniowo (31 km) z Kwidzynem — 37 km, hotel, rest., st. benz.). Miasto leży na Pojezierzu Iławskim w sąsiedztwie trzech jezior, w odl. ok. 11 km na wsch. od rozgałęzienia Wisły na Nogat i Leniwkę. Plan oprać, na podstawie pracy F. Mamuszki ,,Malbork i zamek malborski". Gdynia . PLAN ORIENTACYJNY 1. Wejście 2. Dawna łaźnia 3. Szpital 4. Komnaty w. komtura 5. Izby gościnne 6. Kamień pamiątkowy 7. Podwórze gospodarcze 8. Łaźnia 9. Studnia 10. Domek 11. Izba kucharza 12. Kuchnia 13. Wielki refektarz 14. Komora !5. Sypialnia w. mistrza 16. Kaplica Wysoki Zamek ŚREDNIEGO ZAMKU 17. Komnatka mieszkalna 18. Sień 19. Korytarz 20. Letni refekfarz 21. Zimowy refektarz 22. Wyjście 23. Bramka prowadząca do Wysokiego Zamku 24. Klesza Wieża 25. Domek dzwonnika 26. Pn. portal kaplicy Sw. "Anny 27. Kaplica Sw. Bartłomieja 28. Mur obronny 29. Most zwodzony 30. Portal Wysokiego Zamku 31. Domek klucznika