wczasy, wakacje, urlop
12 August 2011r.
Na ukształtowanie szaty roślinnej Słowińskiego Parku Narodowego duży wpływ wywarły takie czynniki jak: rzeźba powierzchni, klimat, gleba oraz stosunki wodne. Duże znaczenie miały również czynniki geograficzne, związane z sąsiedztwem morza i otaczających krain, jak również antropogeniczne, których rola w środowisku przyrodniczym stale się powiększa. Wszystkie te czynniki ulegają ciągłym zmianom w czasie, powodując tym samym zmiany szaty roślinnej. Historia szaty roślinnej Parku jest bardzo interesująca i zasługuje, aby jej poświęcić nieco więcej miejsca. W okresie trzeciorzędowym (przed kilkoma milionami lat) panował na naszych ziemiach ciepły klimat, w związku z tym rosły liczne gatunki roślin ciepłolubnych, które występują obecnie jedynie w pd. części Ameryki Północnej i pd.-wsch. Azji, jak sekwoje, banany, magnolie i inne. Występowanie tych roślin na ziemiach polskich potwierdzają liczne szczątki roślinne zachowane w postaci kopalnej. W miarę pogarszania się warunków klimatycznych rośliny te stopniowo wymarły, a na ich miejsce zjawiły się rośliny klimatu umiarkowanego, ale i one, z nastaniem okresu lodowcowego, wyginęły całkowicie. W okresie czwartorzędowym (przed 900 000-800 000 lat temu) masy lodowca nasuwające się z północy zajęły znaczną część północnej Europy, a w Polsce sięgnęły aż do podnóża Karpat. Warto pamiętać, że w okresie lodowcowym występowały okresy cieplejsze, kiedy to rośliny wracały na tereny uwolnione od lodów. Decydujący wpływ na obecne ukształtowanie powierzchni SPN wywarła faza pomorska ostatniego zlodowacenia, zwanego bałtyckim. Zlodowacenie to objęło tylko pn. część Polski; pd. granicę jego zasięgu wyznacza wał moren czołowych biegnący wzdłuż całego Pojezierza Pomorskiego. Pomorze, a więc i teren SPN, jako ostatnie uwolniło się z okowów lodowca, stąd w porównaniu z innymi dzielnicami Polski krajobraz odznacza się tu młodością, świeżością i różnorodnością siedlisk roślinnych, o czym świadczy wycinek mapy zbiorowisk roślinnych Mierzei Łebskiej. Lodowiec ustąpił z terenu Parku przypuszczalnie ok. 16000-15 000 lat temu, ale warunki do wegetacji roślin w klimacie umiarkowanym zaistniały dopiero ok. 12000-10000 lat temu. Na uwolnione od lodowca tereny z pd. zaczęła wkraczać roślinność bezdrzewnej tundry, z której lodowiec ustąpił wcześniej. Była to uboga w formy i gatunki roślinność mchów, porostów i karłowatych gatunków wierzb i brzóz. W tym czasie rósł licznie dębik ośmiopłatkowy Dryas octopetala, od którego wziął nazwę okres starszej tundry dryasowej. Rośliny reprezentujące tamten okres spotykane są w górach jako relikty glacjalne. Po tym okresie nastąpiło krótkotrwałe ocieplenie, umożliwiające wkraczanie na teren Pomorza sosny, modrzewia i brzozy, ale wkrótce znów nastąpiło ochłodzenie i powrót bezdrzewnej tundry. Ten okres zwany jest młodszym dryasem. Dopiero w holocenie (10000-9000 lat temu) nastąpiło ocieplenie i powrót sosny i brzozy, a następnie wkraczanie wiązów, jesionów, lip i masowo leszczyny. Okres ten nosi nazwę borealnego lub leszczynowego. Optimum ocieplenia nastąpiło ok. 6500 lat temu i trwało do ok. 4500 lat temu. Okres ten zwany jest atlantyckim lub dąbrów mieszanych (średnia temperatura była wyższa od obecnej o 2°C). Wówczas to na teren Parku przywędrowały z południa zielne rośliny ciepłolubne. W następnym okresie, zwanym subborealnym lub bukowym, pojawił się buk wraz z towarzyszącymi mu roślinami zielnymi, grab, a pod koniec cis. Panował wtedy klimat wilgotny, o charakterze morskim, sprzyjający napływowi roślin z zachodu. Okres ten trwał od 4500 do 2500 lat temu. Ostatni okres, zwany subatlantyckim lub współczesnym, obejmujący lata od 2500 lat temu do chwili obecnej, charakteryzuje się tym, że klimat ulega ochłodzeniu i kontynentalizacji. Buk i cis tracą swoje optymalne warunki rozwoju i stopniowo ich zasięg ulega zmniejszeniu. We współczesnym okresie główną rolę w zmianach zachodzących w szacie roślinnej odgrywa człowiek i postępujący wzrost jego potrzeb życiowych. Należy przy tej okazji zaznaczyć, że świerk na terenie Pomorza jest gatunkiem sztucznie wprowadzonym. Wszystkie wymienione okresy wywarły określony wpływ na szatę roślinną Parku. Najbardziej przystosowane do zmiennych warunków gatunki roślin przetrwały do dnia dzisiejszego. Na terenie Słowińskiego Parku Narodowego są jedynymi żywymi świadkami przemian klimatu i historii szaty roślinnej. W podziale geobotanicznym Władysława Szafera obszar SPN zaliczony został do Krainy Wybrzeża. Do charakterystycznych elementów szaty roślinnej tej krainy należą: roślinność plaży, białych i szarych wydm nadmorskich, wrzosowisk i torfowisk, bażynowych borów nadmorskich oraz jezior przymorskich. Według prof. dr Hanny Piotrowskiej flora naczyniowa Parku, tj. paprotników i roślin kwiatowych liczy ok. 830 gatunków. Bogata jest flora grzybów, porostów i mszaków (roślin zarodnikowych). Spośród flory naczyniowej SPN ok. 30% stanowią gatunki lokalnie rzadkie (1-3 stanowiska), w tej liczbie znajdują się 32 gatunki objęte całkowitą ochroną gatunkową i 15 gatunków ochroną częściową (ok. 6% ogółu flory naczyniowej Parku). Do bardzo rzadkich gatunków roślin na terenie Parku należą: storczyki — lipiennik Loesela (Chroń.), krusz-czyk błotny (Chroń.) oraz goździk piaskowy (Chroń.) i ozdoba wydm — mikołajek nadmorski (Chroń.). Do bardzo częstych gatunków należą: woskownica europejska (Chroń.), wrzosiec bagienny (Chroń.), malina moroszka (Chroń.), rosiczki — okrągłolistna (Chroń.), długolistna (Chroń.), pośrednia (Chroń.), Lepidotis inundata oraz długosz królewski (Chroń.) — wszystkie podlegające ochronie całkowitej. Z roślin pod ochroną częściową rzadko występują: porzeczka czarna (Chroń.), przytulią wonna (Chroń.), naparstnica purpurowa (Chroń.), grzybienie północne (Chroń.). Częstymi natomiast są: kruszyna pospolita (Chroń.), bagno zwyczajne (Chroń.), paprotka zwyczajna (Chroń.), a najpospolitsza z tej grupy jest turzyca piaskowa (Chroń.). Historię flory odzwierciedlają tzw. elementy fitogeograficzne, a więc gatunki roślin pochodzące z różnych stron świata, które zjawiły się na tym terenie w okresie polodowcowym. Na terenie Parku dużą rolę spełniają gatunki należące do elementu atlantyckiego (zachodniego), reprezentowane przez rośliny związane z klimatem morskim, zmniejszające swój zasięg w miarę przesuwania w głąb kraju. Do bardziej interesujących gatunków roślin elementu atlantyckiego należą: wrzosiec bagienny (Chroń.) — drobna krzewinka, występująca licznie na terenie Parku na torfowiskach wysokich, wrzosowiskach i łąkach, woskownica europejska (Chroń.) — krzew do 1,5 m wysokości, podobny do wierzby niskiej, pospolity w okolicach Łeby i Smołdzina, roślina podszytu w drzewostanach bagiennych oraz na torfowiskach, wiciokrzew pomorski (Chroń.) — pnącz (liana) o wonnych, kremowych kwiatach. Rośliny należące do elementu atlantyckiego najczęściej występują na siedliskach psammofilnych (piaskowych), w zagłębieniach śródwyd-mowych, na wrzosowiskach i torfowiskach, na pobrzeżach jezior, głównie nad jez. Dołgie Wielkie. Dość licznie na terenie Parku są reprezentowane rośliny należące do elementu borealnego (północnego). Z osobliwości należących do nich należy wymienić malinę moroszkę (Chroń.), której stanowisko w rezerwacie "Moroszka" jest najbogatsze w kraju. Inną ciekawą rośliną jest zimoziół północny (Chroń.) — krzewinka pełzająca, do 1 m długości, występująca rzadko na terenie Parku. Do tej grupy należą też liczne gatunki roślin występujących na torfowiskach, jak np. modrzewnica zwyczajna, żurawina błotna, bagno zwyczajne (Chroń.), bażyna czarna i inne. We florze Słowińskiego Parku Narodowego zachodzą różnorodne zjawiska, procesy i mechanizmy współzależności. Znaczny procent flory to gatunki o tzw. liniowych zasięgach, związane tylko ze strefą nadbrzeżną Bałtyku. Należą do nich m.in. sit bałtycki, sit członowany w odmianie nadmorskiej oraz docierająca tu ze wschodu lnica wonna. Zbiorowiska i zespoły roślinne. Rośliny bardzo rzadko występują pojedynczo, zwykle tworzą ugrupowania przestrzenne wielu gatunków odróżniających się od innych — zbiorowiska roślinne. W przeciwieństwie do zbiorowisk, zespoły roślinne to zbiorowiska o ściśle ustalonej systematyce, tworzącej podstawowe jednostki w klasyfikacji roślinności. Prof. dr Teofil Wojterski wyróżnił na terenie Parku 33 zespoły oraz kilka zbiorowisk roślinnych. Do bardziej interesujących zespołów roślinnych należą: zespoły wydm nadmorskich, wrzosowisk i torfowisk, leśne i zaroślowe oraz wodne i bagienne. Zespoły roślinne wydm nadmorskich przystosowały się do egzystencji na ruchomych piaskach wydmowych, żyją często w skrajnie trudnych warunkach ekologicznych (zasolenie, zmienna temperatura dnia i nocy, nietrwałość podłoża). Cechą charakterystyczną zespołów wydmowych jest ich strefowy układ, równoległy do brzegu morza. Na skraju plaży, która znajduje się poza zasięgiem fal morskich (plaża zimowa), występuje najczęściej spotykany na wysokości Czołpina, Rowów i Boleńca zespół Minuartio-Agropyretum jencei. Jest to zespół, w7 którym występują gatunki pionierskie, jak honkenia piaskowa, rukwiel nadmorska, solanka kolczysta oraz gatunki charakterystyczne dla zespołu — sit bałtycki i perz sitowy. Rzadziej występuje lepiężnik kutnerowaty i groszek nadmorski. Bardziej ku lądowi, już na wydmie białej, rozwija się zespół Elymo-Am-mophiletum, który jako osłabiający siłę wiatru nad powierzchnią wydmy i zatrzymujący piasek, przyczynia się w dużej mierze do powstawania wydm i ich utrwalania. Zespół ten budują głównie trawy: piaskownica zwyczajna i wyd-muchrzyca piaskowa oraz turzyca piaskowa (Chroń.). Spośród innych ciekawszych roślin na uwagę zasługują: lnica wonna oraz mikołajek nadmorski (Chroń.), występujący na obrzeżach Parku. Na wydmie szarej rozwija się zespół Helichryso-Jasionetum. Jest to dość bogaty zespół, w którym pospolicie występują następujące gatunki: fiołek trójbarwny (w odmianie nadmorskiej), jasieniec piaskowy (w odmianie nadmorskiej), kocanki piaskowe (Chroń.), szczotlicha sina oraz liczne gatunki roślin zarodnikowych — mszaków i porostów, które główne, wraz z cienką warstwą próchnicy, nadają wydmie szary kolor. Sukcesje, czyli następstwa roślinności na wydmach w Słowińskim Parku Narodowym, były motywem koronnym przy nadawaniu Parkowi statusu rezerwatu biosfery. Tylko tutaj zachodzą one w modelowej wprost postaci i są niezmiernie różnorodne. Najciekawsze sukcesje roślinne spotkać można w zagłębieniach śródwydmowych (deflacyjnych) oraz na zapleczu migrujących wydm. Występują tu różne stadia inicjalne, złożone z wilgociolubnych roślin piaskowych oraz młode i dojrzałe wrzosowiska, w których biorą udział rośliny torfowisk wysokich i wrzosowisk. Występuje tu także warstwa mchów i wątrobowców. Zespoły wrzosowiskowe i torfowiskowe na obszarze Parku grupują się głównie na pd. od jez. Łebsko. Na uwagę zasługują torfowiska typu atlantyckiego. Najbardziej charakterystycznym dla tego typu torfowisk jest zespół Ericetum te-tralicis. Gatunkami charakterystycznymi i wyróżniającymi dla tego zespołu są m.in.: wrzosiec bagienny (Chroń.), wełnianeczka darniowa w podgatunku zachodnim, bagno zwyczajne (Chroń.), malina moroszka (Chroń.), torfowiec Sphagnum papillosum. Ponadto na torfowiskach atlantyckich spotyka się często zarośla woskownicy europejskiej (Chroń.) oraz wierzby — szarej i uszatej. Zespoły leśne i zaroślowe występują za wydmami oraz w głębi Parku. Do bardziej interesujących zespołów leśnych należą bory nadmorskie, zwane baży-nowymi od występującej płatami w runie bażyny czarnej. Bór nadmorski został określony jako odrębny zespół Empetro nigri-Pinetum. Różni się on wieloma cechami od borów sosnowych w głębi kraju, a mianowicie występuje tu szczególne siedlisko z klimatem morskim oraz specyficzny charakter podłoża (wydmy nadmorskie) i udział wielu gatunków roślin charakterystycznych dla regionu — storczyków, jak tajęży jednostronnej (Chroń.) i listery sercowatej (Chroń.). Z innych ciekawszych gatunków roślin na uwagę zasługują gruszy czka jedno-kwiatowa i zimoziół północny (Chroń.) jako gatunki rzadkie. Na uwagę zasługuje także obecność gatunków roślin z poprzednich stadiów sukcesyjnych, tj. wydmy szarej. Sosny w borach nadmorskich są niskie i wykazują wyraźną asymetrię koron. Bory pod względem ekologicznym są zróżnicowane od skrajnie suchego i ubogiego siedliska do wilgotnego i żyznego. Bór nadmorski odgrywa zasadniczą rolę w umacnianiu wydm. W otoczeniu jezior Łebsko i Gardno oraz Dołgie Wielkie i Dołgie Małe występują również ciekawe zbiorowiska leśne, jak np. bór bagienny, którego drzewostan tworzą sosna i brzoza omszona, w runie natomiast występują: borówka bagienna, bagno zwyczajne (Chroń.), woskownica europejska (Chroń.) i wrzosiec bagienny (Chroń.). Do interesujących zbiorowisk leśnych należą także przylegające do jezior olsy, łęgi olszowe oraz bory mieszane. Osobliwością w skali krajowej są siedliska żyznej buczyny na glebie bielicowo-murszastej w Kluckim Lesie oraz kwaśna buczyna na starych wydmach Sowich Gór. Stosunkowo najrzadsze na terenie Parku jest zbiorowisko lasu mieszanego, bukowo-dębowego. Interesujące w SPN są zbiorowiska bagienne, szuwarowe i wodne. Najbardziej ciekawe z nich wykształciły się w jeziorach przybrzeżnych i na ich pobrzeżach. Osobliwa jest flora jez. Dołgie Wielkie, w którym występują rośliny reliktowe, np. rzadko poryblin jeziorny (Chroń.), często brzeżyca jednokwiatowa oraz wywłócznik skrętoległy. Interesujący jest zespół Scirpetum maritimi, właściwy wodom słonawym, a spotykany we wsch. części jez. Łebsko. Z punktu widzenia geografii roślin ciekawym zespołem występującym w jeziorach Gardno i Łebsko jest zespół Par-vopotomo-Zannichelietum z jezierzą morską i zamętnicą błotną. Spośród ciekawych zespołów roślinnych na wyróżnienie zasługuje również zespół lilii wodnych Myriophyllo-Nupharetum z grzybieniami — białymi (Chroń.) oraz rzadko północnymi (Chroń.), grążelem żółtym (Chroń.) oraz rzadkim grążelem drobnym (Chroń.). Pozostałe zespoły szuwarowe oraz wodne, występujące w jeziorach przymorskich, niewiele różnią się składem botanicznym od powszechnych w głębi.