Wczasy

Słowiński Park Narodowy - dzieje

12 August 2011r.

Historia regionu, w którym leży Słowiński Park Narodowy, jest ściśle związana z dziejami ludności słowiańskiej zamieszkującej Pobrzeże Zachodniopomorskie. Od połowy X w. ziemie te zostały włączone do państwa polskiego i z niewielkimi przerwami związek ten utrzymywał się do końca XII w., kiedy to część Pomorza Zachodniego utracono na rzecz cesarstwa niemieckiego, a następnie Danii oraz margrabiów brandenburskich. Księstwo Słupskie jako pozostała część Pomorza Zachodniego, związane było z książętami gdańskimi aż do 1308 r., kiedy to Krzyżacy zagarnęli je wraz z Pomorzem Gdańskim. Powrót Księstwa Słupskiego do Polski wiąże się z rokiem 1466. Następnie Przeszło ono jako lenno pod panowanie książąt szczecińskich, a w 1637 r., po wygaśnięciu dynastii, tereny te powróciły do Polski. Od 1657 r. były lennem książąt brandenburskich, a po rozbiorze Polski w 1722 r. dostały się pod panowanie pruskie i ten stan zachował się do II wojny światowej. Ludność zamieszkująca te ziemie — Kaszubi, Kabatkowie i Słowińcy — była pod ciągłym naporem germanizacyjnym. Ludność słowińska, zamieszkała na ubogich i trudno dostępnych terenach w pobliżu jezior Łebsko i Gardno oraz nad rzekami Słupią i Łebą, najdłużej broniła swoich obyczajów i mowy. Duże zasługi w zachowaniu kultury Słowińców w XVII w. położyła księżna Anna de Croy z rodu Gryfitów oraz współdziałający z nią w Smołdzinie pastor Michał Mostnik, który wydawał w języku polskim swoje prace. W tym okresie ośrodkami kultury słowińskiej były Słupsk i Smołdzino. Kształcono w nich pastorów dla parafii słowińskich i wydawano książki w języku polskim. Napór germanizacyjny na Słowińców wzrastał równolegle z osadzaniem niemieckich kolonistów. W kościołach zniesiono polskie kazania już na pocz. XIX w. W XX w. źródłem utrzymania niewielkiej garstki ludności, spychanej na najuboższe rolniczo tereny, z konieczności było rybołówstwo. Rabunkowa gospodarka państwa i obszarnicza spowodowały zmniejszenie stanu ryb i to pogorszyło jeszcze bardziej sytuację materialną rodzimej ludności. Interesująca jest historia Łeby, jedynego miasta regionu, i kilku większych miejscowości leżących na szlakach turystycznych Słowińskiego Parku Narodowego. Łeba. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z 1282 r. W 1367 r. Łeba otrzymała prawa miejskie. W1. 1310-1466 znajdowała się w rękach Krzyżaków. Po pokoju toruńskim miasto wróciło do Polski jako lenno. Mieszkańcy utrzymywali się z rybołówstwa, handlu morskiego i rzemiosła. Po wygaśnięciu rodu książąt pomorskich Łeba została wcielona do Polski, a następnie przekazana jako lenno elektorowi brandenburskiemu. Pomimo germanizacji aż do 1850 r. kazania w miejscowym kościele wygłaszane były w języku kaszubskim. W XVI w. miastu zaczęły zagrażać ruchome wydmy Mierzei Łebskiej. Drugim żywiołem, który miał zasadniczy wpływ na decyzję przeniesienia miasta w bardziej bezpieczne miejsce, była wielka powódź w latach 1497 i 1558. Ostatni mieszkańcy Łeby opuścili stare miasto w 1572 r. Budowa nowego miasta trwała ok. 15 lat. Podczas wojny polsko-szwedzkiej (1601-27) rozegrała się 18 maja 1627 r. w rejonie Łeby bitwa morska. Patrolujące okręty króla Zygmunta Augusta starły się tu z wielką flotą wojenną Gustawa Adolfa. Na rozwój Łeby wpływ miały takie czynniki, jak przebudowa portu, w którym prace modernizacyjne zakończono w 1889 r., oraz oddanie do użytku w 1899 r. trasy kolejowej Łeba — Lębork (33 km). Gardna Wielka. Wieś wzmiankowana już w XII w. Był to gród kasztelański, ośrodek administracyjny księcia. Książę pomorski Świętopełk założył tu pierwszą w regionie słowińskim parafię. Kazania w języku polskim wygłaszano nawet po wprowadzeniu protestantyzmu. Duże zasługi w tym zakresie położył pastor Blanceniusz, który w 1584 r. przełożył na język polski luterańską postyllę. W XII w. Gardna Wielka posiadała prawa miejskie; utraciła je w krótkim czasie wraz z upadkiem grodu. W 1912 r. we wsi miał miejsce wielki pożar, który zniszczył większość zabytków. Kluki. Stara osada rybacka. Torfowiska i moczary nie znajdowały się w zasięgu zainteresowań osiedlających się Niemców, osada nie uległa więc całkowitej germanizacji i zachowała wiele cech odrębnych oraz charakterystyczne budownictwo. Pod koniec XIX w. wszyscy mieszkańcy Kluk byli ze sobą spokrewnieni, a nazwisko Kluck, od którego wzięła nazwę osada, nosiło aż 29 rodzin. Tutaj najdłużej utrzymał się język i tradycje słowińskie. Smołdzino. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1281 r., kiedy to Smołdzino podarowano klasztorowi w Białobokach. W 1291 r. książę pomorski Bogusław IV przekazał wieś klasztorowi w Oliwie. W1. 1329-41 miejscowość należała do zakonu krzyżackiego, a od 1546 r. do rodu Świętoszów von Tessen. Od 1622 r. ziemia smołdzińska przypadła ostatniej z rodu Gryfitów, Annie de Croy, która pod koniec swego życia na stałe osiadła w Smołdzinie. Anna de Croy położyła duże zasługi w ratowaniu języka słowińskiego. Z jej inicjatywy w 1632 r. zbudowano we wsi kościół, w którym pracował pastor Michał Mostnik (1583-1654). Zajmował się on nie tylko pracą duszpasterską, ale i wydawał w języku słowińskim kazania, śpiewniki, modlitewniki oraz mowy pogrzebowe. One właśnie przyczyniły się głównie do przetrwania mowy słowińskiej. Ostatnie kazania w kościele w Smołdzinie w języku rodzimym Słowińców zostało wygłoszone w 1883 r. Po wygaśnięciu rodu Gryfitów Smołdzino przeszło we władanie Brandenburgii. Wyzwolenie ziem Słowińców przez wojska radzieckie 2 Frontu Białoruskiego nastąpiło w marcu 1945 r. Gardna Wielka oswobodzona została 9 marca, a Łeba, Rowy, Kluki oraz Smołdzino 10 marca 1945 r. II wojnę światową przetrwała nieliczna grupa Słowińców we wsi Kluki i na brzegu jez. Łebsko. Kultura ludowa została jednak zniszczona, a zaledwie kilku najstarszych mieszkańców tych ziem znało mowę słowińską. Zachowane obiekty kultury materialnej Słowińców eksponowane są w Muzealnej Zagrodzie Słowińskiej w Klukach. Po wyzwoleniu, obok nielicznej ludności słowińskiej, na ubogich i zniszczonych terenach osiedlili się przybysze ze wschodnich terenów Polski. Rozpoczęto organizowanie życia od początku. Część ludności przejęła gospodarstwa rolne, jeziora stały się własnością Państwowych Gospodarstw Rybackich, które przystąpiły do zarybiania wód. Ponadto w Łebie powstała Spółdzielnia Pracy "Ryb-mor" organizująca rybołówstwo morskie, a następnie uruchomiono przetwórnię i wędzarnię ryb oraz zakłady naprawcze kutrów i łodzi rybackich. Przystąpiono również do zagospodarowania łąk, co stworzyło korzystne warunki do rozwinięcia hodowli bydła. Ze względu na walory klimatyczne wkrótce po wyzwoleniu Łeby zaczęły powstawać coraz liczniejsze ośrodki wypoczynkowe. Początkowo były to ośrodki kolonijne dla dzieci, zlokalizowane w Łebie, Rowach i Smołdzinie, następnie zakładowe domy wypoczynkowe i pola namiotowe. Rozwój bazy wypoczynkowej spowodował zniszczenie obszarów leśnych. Koniecznością stało się zabezpieczenie najcenniejszych obszarów Pobrzeża Słowińskiego, aby uchronić je przed bezplanową zabudową i żywiołowo rozwijającą się turystyką. Powołany w 1967 r. Słowiński Park Narodowy wśród wielu funkcji spełnia i tę, ukierunkowującą ruch turystyczny i wczasowy na terenach wchodzących w jego skład i na obrzeżu. Nazwa Parku podkreśla polskość i przynależność Pomorza Zachodniego do Słowiańszczyzny.