Wczasy

Słowiński Park Narodowy - budowa geologiczna i ukrztałtowanie powierzchni

05 August 2011r.

Na terenie Słowińskiego Parku Narodowego występują prawie wszystkie starsze utwory geologiczne, poczynając od ery paleozoicznej aż do trzeciorzędowych włącznie. Rzeźba Parku pod względem geologicznym należy do najmłodszych w kraju. Budowa geologiczna skał macierzystych — powierzchniowych, w których bezpośrednio rozwijają się procesy morfologiczne jest stosunkowo słabo zróżnicowana. Można tu wyróżnić cztery najważniejsze rodzaje skał osadowych, różniących się wiekiem i genezą. Najbardziej pospolitym materiałem, z którego powstały głównie mierzeje są piaski akumulacji morskiej osadzane od schyłku plejstocenu po dzień-dzisiejszy i transportowane przez wiatr (eolicznie) na po-brzeże Bałtyku. Materiał ten ze względu na swoją strukturę łatwo ulega procesom rzeźbotwórczym i stąd się bierze bogactwo form, szczególnie wydmowych. Pod warstwą piasków akumulacji morskiej zalegają miejscami postglacjalne utwory organogeniczne, głównie torfy i kreda jeziorna, które można obserwować w kilku miejscach na odcinkach erodowanego brzegu morskiego, np. pod Czołpinem. Następną warstwą akumulacji holoceńskiej są muły i torfy, występujące w dolinach rzek Łupawy i Łeby oraz w strefach brzegowych jezior. Ostatnią warstwą skalną w części zach. są gliny zwałowe Wysoczyzny Słupskiej, które występują w wodach przybrzeżnych na terenie Parku w postaci rumowiska skalnego. Ukształtowanie powierzchni Parku wiąże się ściśle z procesami rzeźbotwór-czymi panującymi w okresie najmłodszych faz zlodowacenia bałtyckiego oraz morfotwórczą pracą morza, wiatru i rzek. Pozostałością ostatniej fazy zlodowacenia bałtyckiego — pomorskiej (100000-20000 lat temu) jest morena czołowa okolicy Parku, która ciągnie się pasmem zakreślającym literę "S" z początkiem w Poddębiu między Ustką a Rowami, następnie łukiem otacza jez. Gardno, osiągając najwyższą kulminację na wzgórzu Rowokół (115 m). Dalej morena dzieli się na odcinki, które ciągną się do zach. krawędzi pradoliny rzeki Łeby między Cecenowem a Woliną. Dalszy rozwój rzeźby powierzchni Parku odbywał się i w dalszym ciągu odbywa pod wpływem działania wód rzecznych, wiatru i fal morskich. Dzięki działaniu tych czynników powstały wyznaczające pn. granicę Parku mierzeje i wydmy nadmorskie, tak znamienne dla tego terenu. Wydmy nadmorskie nadają rzeźbie powierzchni Słowińskiego Parku Narodowego charakterystyczny i osobliwy akcent. Ich zróżnicowanie, piękno i unikatowość w skali europejskiej zasługują na szczególną uwagę. Można je podzielić na dwie formy morfologiczne: wypukłe, w postaci wałów wygiętych parabolicznie, kurhanów i wzgórz wydmowych oraz wklęsłe (deflacyjne), kształtujące się w wyniku wywiewania piasku, Formy wklęsłe przybierają postać mis, niecek, rynien i równin. Spotkać można też ostańce wydmowe, przybierające postać kopców, które pokrywa roślinność. Układy wydmowe różnią się wysokością i powierzchnią. Na terenie Parku najwyższa jest porośnięta lasem Wydma Czołpińska (55 m), na której znajduje się latarnia morska. Wydmy nadmorskie uformowane w rozległe pola piaskowe utworzyły mierzeje, oddzielające jeziora Łebsko i Gardno od morza, których wiek określa się na ok. 5000 lat. Badania naukowe wykazały, że na 1 km plaży fale morskie wyrzucają rocznie ok. 130000 m3 piasku, z czego ok. 8000 m3 pochodzi z niszczenia brzegów, reszta z dna morskiego. Wiatry wiejące od strony morza przenoszą wysuszony na plaży piasek w głąb lądu, gdzie napotykając w swej wędrówce na przeszkody, tworzy początkowo małe wzniesienia, a następnie rozległe i wysokie wydmy. Przeszkodę w wędrówce piasku stanowią najczęściej rośliny wydmotwór-cze, głównie trawy nadmorskie. Osobliwością Parku, a jednocześnie największą atrakcją turystyczną są wydmy ruchome, zwane inaczej wydmami wędrującymi, powstałe wtórnie na skutek nieracjonalnej gospodarki człowieka na wydmach nadmorskich (wycięcie lasu). Tworzą one na terenie SPN dwa pasma: jedno na Mierzei Łebskiej, drugie na mierzei oddzielającej jez. Gardno od morza. Najliczniejsze i największe wydmy, zwane Białymi Górami, o powierzchni ponad 500 ha, znajdują się na mierzei pomiędzy jez. Łebsko i morzem. Najwyższa z nich to Łącka Góra (42 m), mniejsze i niższe — Sowie Góry i Góry Madwiny (nazwy nadane przez miejscową ludność). Na mierzei oddzielającej jez. Gardno od morza wydmy ruchome są mniej liczne i przeważnie utrwalone już przez roślinność. Wydmy ruchome Mierzei Łebskiej stworzyły najpiękniejszy tego rodzaju, pustynny krajobraz w Europie — polską Saharę. Krajobraz wydm ruchomych jest niezwykle zmienny, z godziny na godzinę tworzone są nowe płaskorzeźby, będące wynikiem gry sił dwóch żywiołów — wiatru i piasku. Ten urzekający i zarazem oskarżający człowieka zakątek wybrzeża morskiego ciągnie się na długości 18 km od Łeby ku zach. Wydmy ruchome przesuwają swoje czoło w wędrówce na wsch. i pd. wsch. od 10 do 12 m rocznie, zasypując koło Łeby wspaniałe olszyny, koło Czołpina brzozy i sosny, przylegające torfowiska, wsypują się do jezior przymorskich. Spotkać też można na terenie Parku odwiany martwy las, o którym przypominają wystające z białego piasku zwęglone kikuty wierzchołków drzew. Inna, starsza forma wydmowa, rozciąga się na pd. wsch. od jez. Łebsko oraz na pd. zach. od jez. Dołgie Wielkie. Odrębną formę rzeźby terenu Parku stanowią krawędzie erozyjne zaznaczone we wsch. części Smołdzina i pd.-wsch. części jez. Gardno. Fragmentarycznie w pd.-zach. części jez. Łebsko, w pn. części Smołdzińskiego Lasu i pd. części jez. Dołgie Wielkie występują wały brzegowe. Zachowały się także dawne wały brzegowe jeziorne w części wsch. Łebska i Gardna. W pd. części Parku oraz w dolinach rzecznych i na przybrzeżnych równinach przyj eziernych wykształciły się równiny piaszczyste, zajmujące znaczne powierzchnie. Rozwinęły się na nich specyficzne rozległe torfowiska niskie, przejściowe i wysokie.